สรุปองค์ความรู้บทที่ 3

หลักสูตรบูรณาการ เป็นหลักสูตรที่พัฒนามาจากหลักสูตรกว้างโดยนำเอาเนื้อหาวิชาต่างๆ มาหลอมรวม ทำให้เป็นเอกลักษณ์ของแต่ละวิชาหมดไปการผสมผสานเนื้อหาวิชาต่างๆ เข้าเป็นเนื้อเดียวกัน
ลักษณะของหลักสูตรบูรณาการที่ดี

         1. บูรณาการระหว่างความรู้และกระบวนการเรียนรู้  การเรียนรู้มีประสิทธิภาพเราจำเป็นต้องให้กระบวนการเรียนรู้มีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับความรู้ ผู้เรียนจะต้องทราบว่าตนจะแสวงหาความรู้ได้อย่างไรและด้วยกระบวนการอย่างไร

         2. บูรณาการระหว่างพัฒนาการทางความรู้และพััฒนาการทางจิตใจ  ถ้าผู้เรียนได้รับประสบการณ์ที่สร้างความรู้สึกพึงพอใจและประทับใจ ก็จะมุ่งมั่นในการเรียนและเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ การสร้างบูรณาการระหว่างความรู้และจิตใจจึงเป็นสิ่งจำเป็น

         3. บูรณาการระหว่างควมรู้และการกระทำ การสร้างสหสัมพันธ์ระหว่างความรู้และการกระทำมีความสำคัญ โดยเฉพาะในด้านจริยศึกษาการเรียนรู้เรื่องค่านิยม

         4. บูรณาการระหว่างสิ่งที่เรียนในโรงเรียนกับสิ่งที่เป็นอยู่ในชีวิตประจำวัน สอนในห้องเรียนนั้นมีความหมายและมีคุณค่าต่อชีวิตของผู้เรียน

         5. บูรณาการระหว่างวิชาต่างๆ  เพื่อให้ผู้เรียนได้รับความรู้และเกิดเจตคติตามที่ต้องการ

รูปแบบของบูรณาการ มี 3 รูปแบบ

         1. บูรณาการภายในหมวดวิชา

         2. บูรณาการภายในหัวข้อและโครงการ

         3. บูรณาการโดยการผสมผสานปัญหาและความต้องการของผู้เรียนและสังคม

หลักสูตรกว้าง เป็นหลักสูตรอีกแบบหนึ่งที่พยายามแก้ไขจุดอ่อนของหลักสูตรรายวิชา ช่วยให้ผู้
เรียนมีความเข้าใจและสามารถปรับตนให้เข้ากับสภาวะแวดล้อม  หลักสูตรกว้างเกิดขึ้นที่ประเทศอังกฤษและในปี ค.ศ. 1914 สหรัฐอเมริกาเริ่มเอาหลักสูตรมาใช่เป็นครั้งแรกประเทศไทยได้นำเอาหลักสูตรมาใช่ในปี พ.ศ. 2503  โดยเรียงเนื้อหาต่างๆที่คล้ายคลึงกันเข้าไว้ในหลักสูตร

ลักษณะสำคัญของหลักสูตร

         1. จุดหมายของหลักสูตรมีขอบข่ายกว้างขวางกว่าหลักสูตรรายวิชา

         2. จุดประสงค์แต่ละหมวดวิชา เป็นจุดประสงค์ร่วมกันของวิชาต่างๆที่นำมารวมกัน

         3. โครงสร้างหลักสูตรที่มีลักษณะเป็นการนำเอาเนื้อหาของแต่ละวิชาซึ่งได้เลือกสรรแล้วมาเรียงลำดับเข้ากัน

ส่วนดีส่วนเสียของหลักสูตร

ส่วนดี

         1. เป็นหลักสูตรที่ทำให้วิชาต่างๆที่มีลักษณะคล้ายคลึงกัน มีความสัมพันธ์กันดีขึ้น

         2. ในการสอนทั้งผู้เรียนและผู้สอนเกิดความเข้าใจ

         3. เป็นหลักสูตรที่ส่งเสริมให้มีกิจกรรมการเรียนการสอนได้อย่างกว้างขวาง

ส่วนเสีย

         1. มีแนวโน้มที่จะรักษาเอกลักษณ์ของแต่ละวิชาไว้ ทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างวิชาขาดหายไป

         2. ลักษณะของหลักสูตรทำให้การเรียนการสอนไม่ส่งเสริมให้เกิดความรู้

         3. ผู้สอนอาจสอนไม่ดีเพราะขาดความรู้บางวิชา

         4. การสอนไม่บรรลุจุดประสงค์

         หลักสูตรประสบการณ์ เกิดขึ้นเพื่อแก้ปัญหาที่ว่าหลักสูตรเดิมที่ใช้อยู่ ไม่ว่าจะเป็นหลักสูตรรายวิชาหรือหลักสูตรกว้าง

         วิวัฒนาการของหลักสูตร จอห์นและแมรีดิวอี้ มีแนวคิดที่ว่า ถ้าจะให้ผู้เรียนสนใจและเกิดความกระตือรือร้นในการเรียนจะต้องอาศัยแรงกระตุ้น 4 อย่างคือ

         1.แรงกระตุ้นทางสังคม

         2. แรงกระตุ้นทางสร้างสรรค์

         3. แรงกระตุ้นทางการค้นคว้าทดลอง

         4. แรงกระตุ้นทางการแสดงออกด้วยคำพูด การกระทำ และทางศิลปะ

ลักษณะสำคัญของหลักสูตร

         1. ความใจของผู้เรียน เป็นตัวกำหนดเนื้อหาและเค้าโครงหลักสูตร

         2. วิชาที่ผู้เรียนทุกคนต้องเรียน คือวิชาที่ผู้เรียนมีความสนใจรวมกัน ความสนใจรวมกันจะต้องอาศัยความรู้เรื่องพัฒนาการของเด็ก

         3. โปรแกรมการสอนไม่ได้กำหนดไว้ล่วงหน้า ในหลักสูตรแบบนี้ผู้สอนไม่สามารถกำหนดกิจกรรมการเรียนล่วงหน้าได้ แต่ต้องสำรวจความสนใจของผู้เรียนแต่ละคนและทั้งชั้น

         4. ใช้วิธีแก้ปัญหาเป็นหลักใหญ่ในการเรียนการสอน ในหลักสูตรนี้ผู้สอนและผู้เรียนรวมกันพิจารณาตัดสินว่าควรจะทำกิจกรรมอะไร

ปัญหาของหลักสูตรประสบการณ์

         1. ปัญหาการกำหนดวิชาในหลักสูตร

         2. ปัญหาการจัดแบ่งวิชาเรียนในชั้นต่างๆ

         หลักสูตรรายวิชา เป็นหลักสูตรที่ใช้กันมาตั้งแต่เดิมไม่เฉพาะแต่ในยุโรปหรือสหรัฐอเมริกาเท่านั้น ประเทศในเอเชียรวมทั้งประเทศไทยก็ได้ใช้หลักสูตรแบบนี้มาแต่ต้น โครงสร้างของเนื้อหาวิชาในหลักสูตร จะแยกออกจากกันเป็นรายวิชาโดยไม่จำเป็นต้องมีส่วนเกี่ยวข้องกัน ไม่ว่าด้านเนื้อหาหรือการสอน สำหรับเนื้อหาที่คัดมาถือว่าเป็นเนื้อหาที่สำคัญและจำเป็นต่อการเรียนรู้

ลักษณะสำคัญของหลักสูตร

         1. จุดมุ่งหมายของหลักสูตร มุ่งส่งเสริมพัฒนาการของผู้เรียนโดยใช้วิชาต่างๆ

         2. จุดมุ่งหมายของหลักสูตร อาจสัมพันธ์กับสังคมหรือไม่ก็ได้และทั่วไปหลักสูตรนี้ไม่คำนึงถึงผลที่เกิดแก่สังคมเท่าไร

         3. จุดประสงค์ของแต่ละวิชาในหลักสูตร เน้นการถ่ายทอดเนื้อหาวิชาเพื่อให้ผู้เรียนมีความรู้และลักษณะในวิชานั้นๆ

         4. โครงสร้างของเนื้อหาวิชา ประกอบด้วยเนื้อหาของแต่ละวิชาที่เป็นเอกเทศไม่เกี่ยวข้องกับวิชาก่อน

         5. กิจกรรมการเรียนการสอน เน้นเรื่องการถ่ายทอดความรู้ด้วยการมุ่งให้ผู้เรียนจำเนื้อหาวิชา

         6. การประเมิณผลการเรียนรู้ มุ่งในเรื่องความรู้และทักษะในวิชาต่างๆ

ส่วนดีส่วนเสียของหลักสูตร

ส่วนดี

         1.เน้นเนื้อหาวิชา

         2. เนื้อหาวิชาจะถูกจัดไว้ตามลำดับขั้นอย่างมีระบบ

         3. จัดเนื้อหาวิชาอย่างมีระบบ

         4. ประเมินผลการเรียนได้ง่าย

ส่วนเสีย

         1. ละเลยต่อสภาพและปัญหาของสังคมและท้องถิ่น

         2. เน้นเนื้อหา ทำให้ผู้เรียนไม่ได้ส่งเสริมพัฒนาการในด้านอารมณ์และสังคมเท่าที่ควร

         3. ทำให้ผู้เรียนละเลยการเรียนรู้อื่นๆที่เกิดขึ้นในระหว่างที่เรียนเนื้อหา

ปรับปรุงหลักสูตร  มี 2 แบบ

         1. จัดเรียงลำดับเนื้อหาให้ต่อเนื่องกัน การจัดมีอยู่ 2 แบบ

                 1.1 จัดให้ต่อเนื่องตามแนวนอน

                 1.2 จัดต่อเนื่องในแนวตั้ง

         2. จัดโดยการเชื่อมโยงเนื้อหาเข้ากัน มีอยู่ 2 ระดับ

                 2.1 ระดับความคิด

                 2.2 ระดับโครงสร้าง

         หลักสูตรแกน  ความพยายามที่จะปลีกตัวออกจากการเรียนที่ต้องแบ่งแยกวิชาออกเป็นรายวิชาย่อยๆ หรือพูดง่ายๆ ก็คือความพยายามที่จะให้หลุดพ้นจากการเป็นหลักสูตรรายวิชา ประการหนึ่ง และความพยายามที่จะดึงเอาความต้องการและปัญหาของสังคมมาเป็นศูนย์กลางของหลักสูตร อีกประการหนึ่ง

         วิวัฒนาการของหลักสูตร  หลักสูตรแกนเริ่มใช้วิชาเป็นกลางโดยเชื่อมเนื้อหาของวิชาที่สามารถนำมาสัมพันธ์กันได้ เข้าด้วยกัน แล้วกำหนดหัวข้อขึ้นให้มีลักษณะเหมือนวิชาใหม่
         หลักสูตรแกนในเอเชีย ประเทศในภูมิภาคเอเชียที่ใช้หลักสูตรแกนในปัจจุบันนี้มีหลายประเทศ เช่น จีน อินเดีย อินโดนีเซีย เนปาล ฟิลิปปินส์ ศรีลังกา ไทย เวียดนาม ออสเตรเลีย ญี่ปุ่น และนิวซีแลนด์  เพื่อช่วยให้มองเห็นภาพของหลักสูตรแกนของต่างประเทศต่างๆ ในเอเชียชัดเจนยิ่งขึ้น
        

  

         หลักสูตรแฝง  เป็นหลักสูตรที่ไม่ได้กำหนดแผนการเรียนรู้เอาไว้ล่วงหน้าและเป็นประสบการณ์การเรียนรู้ที่โรงเรียนไม่ได้ตั้งใจจะจัดให้ โดยไม่ตั้งใจจากการสอนตามหลักสูตรปกติมนรูปของกฎเกณฑ์ที่กำหนดขึ้นมา และเรียนรู้จากสภาพการณ์และเงื่อนไขเชิงสังคมและเชิงกายภาพที่โรงเรียนจัดให้
         หลักสูตรแฝงกับพฤติกรรมการเรียนรู้ด้านจิตพิสัย การสอนให้เกิดการเรียนรู้ทางด้านพุทธิพิสัย และทักษะพิสัย ซึ่งเป็นเรื่องเกี่ยวกับผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนมีการสอนและประเมินผลที่จัดให้เกิดความสอดคล้องกัน
         ชิลเบอร์เมน (Silberman, 1970 : 9) สิ่งที่นักการศึกษาตระหนักให้มากก็คือ วิธีการที่เขาสอนและการกระทำของพวกเขามีความสำคัญมากกว่าสิ่งที่เขาสอนก็คือ วิถีทางที่เรากระทำกับสิ่งต่างๆ จะสร้างค่านิยมได้ตรงกว่าและประสิทธิผลมากกว่าที่เราสอนหรือพูดคุยโดยตรง
         โคลเบอร์ก (Kopiberg, 1970 : 120) มีความเชื่อและจุดยืนเดียวกันเกี่ยวกับความสำคัญและอิทธิพลของหลักสูตรแฝงในรูปแบบของการเรียนรู้ทางสังคม
         แจ๊คสัน ( Jackson, 1968 : 36) ได้ศึกษาลักษณะของห้องเรียนและได้ชี้ให้เห็นถึงธรรมชาติของกระบวนการเรียนรู้ทางสังคมและความสำคัญของหลักสูตรแฝงว่า ในขณะที่ใช้ชีวิตอยู่ในโรงเรียน นักเรียนรู้ที่จะปรับตนเองให้สอดคล้องกับเจตจำนงครู
        

         หลักสูตรสัมพันธ์วิชา เป็นหลักสูตรรายวิชาเพื่อที่ปรับปรุงแก้ไขข้อบกพร่องต่างๆหลักสูตรสัมพันธ์วิชาคือหลักสูตรรายวิชาอีกรูปแบบหนึ่ง แต่เป็นหลักสูตรที่นำเอาเนื้อหาของวิชาต่างๆ ที่สอดคล้องหรือส่งเสริมซึ่งกันและกัน มาเชื่อมโยงเข้ากันแล้วจัดสอนเนื้อหาเหล่านั้นในคราวเดียวกัน

         วิธีการที่ใช้ในการสัมพันธ์วิชา 3 วิธี คือ

         1. สัมพันธ์ในข้อเท็จจริง คือใช้ข้อเท็จจริงของวิชาส่วนหนึ่งมาประกอบการสอนอีกวิชาหนึ่งการสอนประวัติศาสตร์ตอนใดตอนหนึ่งถ้าปรากฏว่ามีวรรณคดีเกี่ยวข้อง

         2. สัมพันธ์ในหลักเกณฑ์ คือสร้างความสัมพันธ์หรือเชื่อมโยงวิชาจิตวิทยากับสังคมวิทยาเข้าด้วยกัน โดยใช้หลักจิตวิทยาอธิบายเหตุการณ์ในสังคมในวิชาประวัติศาสตร์

         3. สัมพันธ์ในเเง่ศีลธรรมและหลักปฏิบัติในสังคม วิธีนี้คล้ายวิธีที่ 2 แค่แตกต่างกันตรงที่ว่าแทนที่จะใช้หลักเกณฑ์หรือแนวคิดเป็นตัวเชื่อมโยง กลับใช้วิธีหลักศีลธรรมและหลักปฏิบัติของสังคมเป็นเครื่องอ้างอิง

         หลักสูตรเกลียวสว่าน  หลักสูตรเกลียวสว่าน หรือบันไดวน (Spiral Curriculum)การจัดเนื้อหาหรือหัวข้อเนื้อหาเดียวกันในทุกระดับชั้น แต่มีความยากง่ายและลึกซึ้งแตกต่างกัน

         ที่มาของแนวความคิดเรื่องหลักสูตรเกลียวสว่าน

         บรูเนอร์ (Bruner, 1960) เชื่อว่า ในเนื้อหาของแต่ละเนื้อหาวิชาจะมีโครงสร้างและการจัดระบบที่แน่นอน จึงควรนำความจริงในของนี้มาใช้กับการจัดหลักสูตร

         ฟรอสท์และโรแลนด์ หลักสูตรเกลียวสว่านช่วยในการอำนวยความสะดวกในการเรียนการสอนอย่างมีลำดับขั้นตอนของโครงสร้างวิชาวิทยาศาสตร์บูรณาการเข้ากับกระบวนการทำงานของนักวิทยาศาสตร์ได้อย่างดี และเนื้อหาสาระและกระบวนการเรียนรู้ของเด็กกับนักวิชาการระดับสูงแตกต่างกันเพียงปริมาณหรือความเข้มเท่านั้น  ไม่ใช่ประเภทหรือชนิด

         หลักสูตรเกลียวสว่านตามแนวคิดของดิวอี้ 

         ดิวอี้ ( Dewey, 1938) มีแนวคิดเรื่องหลักสูตรสว่านแตกต่างไปจากบรูเนอร์ กล่าวคือ ดิวอี้มีความเชื่อว่า การเจริญงอกงามขึ้นอยู่กับการฝึกใช้สติปัญญาในการแก้ปัญหาที่ได้มาจากประสบการณ์การเรียนรู้ของผู้เรียนมากกว่าจากปัญหาที่กำหนดให้จากภายนอก

         หลักสูตรสูญหรือ เป็นความคิดและคำที่บัญญัติขึ้นโดยไอส์เนอร์ (Eisner,1979)  เป็นหลักสูตรที่ไม่ได้มีปรากฏอยู่ให้เห็นในแผนการเรียนรู้ และเป็นสิ่งที่โรงเรียนไม่ได้สอน

         สิ่งที่ต้องนำมาพิจารณาอยู่ 2 ประเด็น ได้แก่

         ประเด็นที่ 1 กระบวนการทางปัญญา (Cognitive process) ที่โรงเรียนเน้นและละเลยโรงเรียนสร้างผลกระทบให้เกิดแก่ผู้เรียนได้ โดยไม่เพียงแต่จากสิ่งที่สอนเท่านั้น  แต่จากสิ่งที่ควรสอนแต่ไม่นำมาสอนอีกด้วย  เพราะสิ่งที่นักเรียนไม่มีโอกาสพิจารณาสิ่งที่เขาไม่มีโอกาสรู้และกระบวนการที่เขาไม่มีโอกาสใช้ จะมีผลต่อการดำรงชีวิตของนักเรียน

         ประเด็นที่ 2 เนื้อหาสาระที่มีอยู่และที่ขาดหายไปจากหลักสูตร มักจะสอนเนื้อหาเก่าๆ เดิมๆ ซ้ำแล้วซ้ำอีก เช่น ในระดับประถมศึกษาก็จะสอนเกี่ยวกับการสอนเกี่ยวกับการอ่าน การเขียน และการคิดเลขเป็นหลัก เขาได้ให้ความเห็นในจุดนี้ว่า  เนื้อหาวิชาที่สอนกันเรื่อยมาจนเป็นประเพณีของโรงเรียนนั้นไม่ใช่เป็นเพราะขาดการวิเคราะห์อย่างลึกซึ้งถึงความเป็นไปได้ของการนำเนื้อหาอื่นๆ ใหม่ๆ มาสอน

         การนำความคิดของหลักสูตรสูญไปใช้ในการพัฒนาหลักสูตร หลักสูตรสูญ ได้แก่ สิ่งที่โรงเรียนไม่ได้สอนหรือสิ่งที่ไม่ได้บรรจุไว้ในหลักสูตร  และสิ่งที่ขาดหายไปจากหลักสูตรจำแนกออกได้เป็น 3 ด้านคือ

         1.สิ่งที่ขาดหายไปในรูปของกระบวนการทางปัญญา

         2.เนื้อหา

         3.ด้านความรู้-ค่านิยม